Serbest dalış nedir?
İnsanın inanılması güç derinliklere nefesini tutarak daldığı serbest dalış sporunun tarihi çok eskilere dayanır. Sualtı avcılığı ile insanların geçimini sürdürmeleri amacıyla başlayan bu spor sualtı avcılığının çok ötesine geçip günümüzde limitlerini keşfetmek isteyen bir grup serbest dalıcı tarafindan ayrı bir boyut kazanmıştır. Bu sporun ilginç doğası adrenalin peşinde maceraci gençlerle, bilimadamlarını aynı anda dehşete düşürmek gibi diğer sporların sahip olmadığı bir ayrıcalığa sahiptir. Sualtında sınırlarını zorlayan ve bu olağanüstü derinliklere inmeyi başaran dalgiçlar, aynı balina ve yunuslarda gerçekleşen, basınç altında vücudun çökmesini engelleyen eşsiz bazı adaptasyonları yaşıyorlar. Bu nedenle rekortmen serbest dalıcılar yalnızca çok yetenekli sporcular değil, kendi içlerinde ayrı bir tür gibidirler.
Dünya rekorları resmi olarak 1949 yılında başladı, o zamandan bu yana ancak parmakla sayılabilecek sayıda erkek ve bayan sporcu rekorların seçkin kitabına isimlerini yazdırmayi başardı. İnsan tarihinin gördüğü ilk rekor 30 metre iken, bundan 52 yıl sonra şu an rekorlar 150 metrenin üzerinde derinliğe ulaşmış durumda.
Serbest Dalış Fizyolojisi
Dalıcı Memeli Refleksi
Bu adaptasyon tüm deniz memelilerinde gözlenebilir ve çok yüksek basınç altında, büyük derinlik artışlarında ve uzun dalış sürelerinde bazı değişimler sağlar. Bu olağanüstü refleks ilk olarak balina, yunus, penguen, ayı balıkları gibi hayvanlarda gözlenmiştir. Ancak 1950’lere kadar insan vücudunun bu reflekse sahip olmadığına inanılmıştır. O yıllarda başlayan derin dalış rekorları bilimadamlarının bu görüşünün yanlış olduğunu kanıtlamış, ve insanın potansiyeli ile ilgili araştırmalar başlatılmasına sebep olmuştur. Şimdiye kadar memeli dalış refleksi kapsamındaki tüm değişimler insan üzerinde gözlenebilir ve hepimiz bu inanılmaz kapasiteye sahibiz.
Bradikardi
Bradikardi memeli dalış refleksinin en yaygın olanıdır. Beyin, ortam basıncındakı artış, ortam sıcaklığında düşme gibi sualtına girmeyle başlayan sinyalleri aldığı anda kalbi yavaşlatır. Kalp vücutta devamlı olarak çalışan kastır ve tükettiği enerji ve oksijen miktarı fazladır, kalp atış frekansının düşmesiyle, oksijen kullanımında büyük bir düşüş sağlanabilir. Sualtında kalma uzadıkça ve daha derine gidildikce kalp daha da yavaş atmaya başlar ve vücudun bu olağandışı şartlara adapte olmasını sağlar.
Periferik Vazokonstriksiyon
Memeli hayvan veya bu durumda insan sualtında kalmaya devam ettikçe başka adaptasyonlar başlar. Yüksek basınç altında, yani derin suda kan, kol ve bacak gibi ikincil organlardan çekilir. Önce ayak ve el parmaklarında, daha sonra el ve ayaklar sonrada kol ve bacaklardaki kan dolaşımı kısıtlanarak bu bölgelerdeki dolaşım minimal bir şekle dönüştürülür. Bu kan beyin gibi daha önemli organları besleyebilmek için yoğunlaşır.
Kan Transferi
Memeli Dalış Refleksi ile gelen, en inanilmaz adaptasyondur. Kan transferi memelilerin kesinlikle hayatını kurtaran bir adaptasyondur. Kısaca, kan transferi vücuttaki hava boşluklarının yüksek basınç altında çökmesini engellemek için kanın bu boşluklara yönlenmesidir. Örneğin ciğerlerdeki alveollerin duvarlarındaki kan plazması bu boşluklara sızmaya baslar. Bu nedenle ciğer kapasitesi dalgıç dalmaya devam etmesine rağmen residüel kapasitenin altına inmemektedir. Bu değişim çıkış sırasında geri dönüşür.
Serbest Dalış Kategorileri
Sualtında nefes tutarak gerçekleştirilen herhangi bir aktivite Serbest Dalış olarak adlandırılabilir. Ancak, dalgıcın ulaşmak istediği derinlik, mesafe veya zamana ve bunun için seçtigi malzeme desteğine göre yarışma seviyesinde serbest dalış çesitli kategorilere ayrılmaktadır. En saygın ve önemli kategoriler Dikey Dalış kategorileridir, fakat Yatay Dalış kategorileri de varolan havuzların deneme kolaylığı sağlamasi nedeniyle oldukça popülerdir.
Dikey Dalış
Bu kategorilerde amaç nefes tutarak belli bir derinliğe ulaşabilmektir. İki ana gruba ayrılır. Sabit Ağırlık ve Değişken Ağırlık
Sabit Ağırlık
Bu kategori grubunda dalgıç dalışını yaparken kullandığı ağırlık ve malzemeyi aynı şekilde yüzeye dönüşte de kullanmak zorundadır.
Malzeme Destekli Sabit Ağırlık
Dalgıç dalış ve çıkışını palet desteğiyle gerçekleştirmelidir. Serbest dalışın en popüler kategorisi olarak bilinmektedir.
İp Destekli Sabit Ağırlık
Dalgıç dalışını ve çıkışını ipten kendini çekerek gerçekleştirir. Palet kullanmasına izin verilmez.
Desteksiz Sabit Ağırlık
Serbest dalışın en doğal formudur, resmi bir kategori olarak kabul edilmesi çok yenidir. Dalgıç iniş ve çıkış sırasında palet veya ip gibi hiçbir malzemeden destek olmadan (daha çok kurbağalama stilde) dalışını gerçekleştir.
Değişken Ağırlık
Bu kategori grubunda, dalgıç dalışını bir ağırlık yardımı ile gerçekleştirirken, ağırlığı dipte bırakıp dönüşünü ağırlıksız olarak gerçekleştirir. İnişte kullanılan araçlar dalgıcın rahat bir pozisyonda durmasını sağlayan mekanik bir araç olabilir. Bu kategorilerde sporcular inanılması güç derinliklere ulaşırlar, ve özellikle iniş sırasında kas gücünün diğer kategorilerdeki gibi kullanılmaması sebebiyle, kategorinin en önemli yanı serbest dalıcının bu yüksek derinliklerdeki basınca dayanabilmesi, ve bunun getirdiği zorluklara karşı koyabilmesidir. Bu gruptaki iki kategori şu şekildedir:
Limitli Değişken Ağırlık
Dalgıç inişini bir ağırlıkla gerçekleştirir (kullandığı aracı kızak olarak adlandırıyoruz) ve ulaşılan derinlikte bu aleti bırakır. Çıkışı ise tamamen kendi gücünü kullanarak seçimine göre palet vurarak veya ipten kendini çekerek tamamlamak zorundadır. Bu sabit ağırlık ve değişken ağırlık kategorilerinin bir bakıma kombinasyonu niteliğindedir.
Limitsiz Değişken Ağırlık
Dalgıç dalışını ağırlıklı kızak yardımı ile gerçekleştirirken, çıkışını bir balon desteği ile tamamlıyor. Bu serbest dalıcıların en büyük derinliklere ulaşmalarını sağlayan, serbest dalışın en inanılmaz kategorisidir. Bu kategorinin gerektirdiği lojistik ve maddi desteğin çok yüksek olmasını gerektirmesi sebebiyle diğer kategorilere göre daha az rekor yapılabiliniyor, fakat rekor derinliklerin aşırılığı nedeniyle büyük ilgi uyandırıyor.
Yatay Dalış
Bu tip serbest dalışta amaç sualtında yatay olarak belli bir mesafeye ulaşmak. Bu kategoride derinklik önemli değildir. Daha çok havuzda yapılır fakat sığ suda denizde veya göllerde de gerçekleştirenler vardır.
Malzeme Destekli Yatay Dalış
Dalgıç palet desteği ile yatay bir şekilde en uzun mesafeyi katetmeye çalışır.
Desteksiz Yatay Dalış
Dalgıç palet veya başka hiçbir malzemeden destek almadan yatay bir şekilde en uzun mesafeyi katetmeye çalışır.